Układ oddechowy tworzą narządy, których zadaniem jest pobieranie z powietrza niezbędnego dla procesów życiowych tlenu, a usuwanie dwutlenku węgla. Proces ten nazywamy oddychaniem. Układ oddechowy tworzą drogi oddechowe (nos, jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela) i płuca.
Wśród najważniejszych przyczyn chorób układu oddechowego wymienia się czynniki infekcyjne ( bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty),czynniki genetyczne (wady anatomiczne u niektórych ras np. zespół oddechowy psów krótkoczaszkowych, zapadnięcie tchawicy u rasy yorkshireterier, choroby zastawek serca), otyłość (duszność wynika z nagromadzenia tłuszczu w jamie brzusznej i ucisku na przeponę np. w chorobie Cushinga), urazy (stłuczenie płuc, często występuje po wypadkach komunikacyjnych), nowotwory, ciała obce(kłosy traw, igły drzew, kamyki, drobne kawałki drewna i inne), alergeny wziewne, niedobory immunologiczne (np. białaczka, zakażenie kotów wirusem niedoboru immunologicznego), choroby serca.
Tak jak przy innych chorobach diagnostykę rozpoczyna się od wywiadu, w którym właściciel zwierzęcia odgrywa kluczową rolę. Obserwowanie zachowania zwierzęcia, liczenie oddechów, mierzenie temperatury ciała, sporządzanie dokumentacji fotograficznej i filmowej stanowi nieocenioną pomoc. Pacjenci z silną niewydolnością oddechową wymagają natychmiastowej pomocy polegającej na ograniczeniu ruchu, zminimalizowaniu stresu i niezwłocznym przybyciu ze zwierzęciem do lecznicy. W Klinice u takiego pacjentaw pierwszej kolejności podaje się tlen, ponieważ poprawia to znacząco wysycenie tlenem hemoglobiny a zwierzęciu przynosi wyraźną ulgę. Dopiero po ustabilizowaniu pacjenta wykonywane są dalsze czynności.
Główne objawy sugerujące choroby układu oddechowego to:
- Wypływ z nosa–może być surowiczy, śluzowy, ropny, krwisty
- Kaszel-u psów najczęstszą przyczyną jest zakaźne zapalenie tchawicy i oskrzeli (kaszel napadowy, suchy, szorstki, urywany, krztuszenie się), zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli a u kotów astma.
- Kichanie–nagłe, uporczywe (może być związane z obecnością ciała obcego lub zakażeniami górnych dróg oddechowych), kichanie wsteczne (głośne, gwałtowne wciąganie powietrza, najczęściej idiopatyczne).
- Nietolerancja wysiłkowa–np. idiopatyczne zwłóknienie płuc u west highlandwhiteterierów, terierów szkockich, staffordshireterierów, bulterierów, nowotwory.
- Duszność–częsty powód nagłych wizyt; charakterystyczne objawy duszności to oddychanie z otwartą jamą ustną (koty), trudności oddechowew pozycji leżącej, zmiana częstotliwości oddechów (norma dla psa 15-30/min, dla kota 20-40/min), wyciąganie głowy i szyi, odwodzenie łokci, lęk
- Objawy akustyczne-świst krtaniowy, rzężenia, sapanie, chrapanie
- Sinica-jest objawem ciężkiego niedotlenienia
- Objawy ogólnoustrojowe-np. gorączka, apatia, brak apetytu
Lekarz po zebraniu dokładnego wywiadu i badaniu klinicznym decyduje o dodatkowych badaniach pozwalających na ostateczne rozpoznanie choroby i podjęcie odpowiedniego leczenia. Do procedur przydatnych w diagnozowaniu pacjentów z objawami ze strony układu oddechowego należy miedzy innymi: RTGprzeglądowe klatki piersiowej, wymazz jam nosowych, gardła do badań mikrobiologicznych i cytologicznych, rinoskopia(wziernikowanie jamy nosowej), laryngoskopia, tracheo-/bronchoskopia(wziernikowanie tchawicy i oskrzeli), biopsjabłony śluzowej nosa, tchawicy/oskrzeli, wypłuczynyz tchawicy/wypłuczyny z oskrzeli i pęcherzyków płucnych, intubacjainterwencyjna, tracheotomia, pulsoksymetria(monitorowanie wysycenia krwi tlenem), badanie płynu z opłucnej.
Leczenie chorób układu oddechowego uzależnione jest od przyczyny i obejmuje zarówno farmakoterapię jak i interwencje chirurgiczne (między innymi np. torakocentezę–nakłucie klatki piersiowej, drenaż opłucnej, operacje przepukliny przeponowej, korektę zwężonych nozdrzy, usunięcie przerośniętej części podniebienia miękkiego, zabieg wynicowanych kieszonek krtaniowych).