Endokrynologia to nauka zajmująca się zaburzeniami funkcjonowania gruczołów wydzielania wewnętrznego (zaburzeniami hormonalnymi). Choroby endokrynologiczne są bardzo liczną i zróżnicowaną grupą schorzeń, dotyczącą nie tylko samych gruczołów syntetyzujących hormony, ale także wielu innych organów i tkanek.

Do gruczołów wydzielania wewnętrznego zaliczamy: tarczycę, przytarczyce, jajniki, jądra, podwzgórze, przysadkę, nadnercza, trzustkę.

W praktyce małych zwierząt zaburzenia hormonalne spotyka się stosunkowo często. Przyjmują one formę:

• niedoczynności gruczołu dokrewnego, co skutkuje niedoborem określonych hormonów lub
• nadczynności gruczołu dokrewnego, skutkującej nadmiarem hormonów

Cukrzyca

Cukrzyca to jedna z najczęstszych chorób endokrynologicznych. Charakteryzuje się bezwzględnym lub względnym niedoborem insuliny lub niewrażliwością tkanek na insulinę. W efekcie wzrasta stężenie glukozy we krwi i w przypadku braku wdrożenia prawidłowego leczenia może dochodzić do śpiączki i śmierci zwierzęcia.

U psów cukrzyca występuje na ogół w średnim i starszym wieku, częściej u suk niesterylizowanych i u osobników otyłych. U kotów cukrzyca może wystąpić niezależnie od wieku, ale przeważnie chorują otyłe kocury i kotki powyżej 6 roku życia.

Symptomy cukrzycy, zwłaszcza we wczesnych jej stadiach, nie są swoiste. Jak wspomniano chorujące na tę chorobę psy i koty często są otyłe. Do objawów, które powinny zaniepokoić właściciela zwierzęcia należą: wzmożone pragnienie, wzmożony apetyt, wielomocz, osłabienie kończyn miednicznych, nagła utrata wzroku, zaburzenia okrywy włosowej, postępujące chudnięcie i nawracające infekcje.

Rozpoznanie opiera się na wywiadzie, badaniu klinicznym oraz badaniu krwi (w tym krzywej cukrowej) i badaniu moczu.

Ponieważ cukrzyca jest groźną chorobą zagrażającą życiu zwierzęcia, dlatego wymaga natychmiastowego leczenia. Podstawą leczenia jest insulina. Podczas insulinoterapii niezmiernie ważna jest współpraca właściciela z lekarzem. Niezbędne jest nie tylko dokładne podawanie leków, ale i przestrzeganie godzin karmienia, odpowiednia dieta i ruch.

Właściciel musi zaakceptować, że cukrzyca będzie towarzyszyć zwierzęciu prawdopodobnie do końca życia.

Nadczynność tarczycy u kotów

Nadczynność tarczycy stanowi jedną z najczęstszych chorób endokrynologicznych u kotów powyżej 10 roku życia.

Obraz choroby jest mało swoisty i dlatego bardzo cenne są wszelkie informacje uzyskane od właściciela zwierzęcia. Wśród objawów występujących u chorych kotów wymienia się: spadek masy ciała przy zachowanym lub nadmiernym apetycie, niepokój, wymioty, biegunkę, matowy włos, wzmożone pragnienie, przyspieszenie oddechów, wielomocz. Zwierzęta mogą też szukać chłodnych miejsc. Niektóre osobniki stają się agresywne. Rzadziej nadczynność tarczycy u kotów przejawia się jadłowstrętem, osłabieniem i apatią. Częstymi powikłaniami choroby jest kardiomiopatia przerostowa, nadciśnienie ogólne, niewydolność nerek. Rozpoznanie opiera się na wnikliwym wywiadzie, dokładnym badaniu palpacyjnym tarczycy (u około 90% kotów wyczuwalne jest powiększenie i deformacja tarczycy) i oznaczeniu poziomu hormonów tarczycy. Wskazane jest również badanie morfologiczne i biochemie krwi, badanie moczu, USG serca, pomiar ciśnienia krwi.

Leczenie odbywa się metodami farmakologicznymi (poprzez podawanie do końca życia leków blokujących produkcję hormonów tarczycy) lub chirurgicznymi (usunięcie tarczycy).

Niedoczynność tarczycy u psów

Niedoczynność tarczycy u psów wiąże się z niedostatecznym wytwarzaniem hormonów tarczycy, co upośledza funkcjonowanie całego organizmu. Choroba występuje u psów w średnim i starszym wieku i w 90% przypadków spowodowana jest limfocytarnym zapaleniem tarczycy (proces autoimmunologiczny). Objawy stosunkowo często dotyczą skóry przyjmując postać przerzedzenia włosa, symetrycznych wyłysień, wyłysień ogona i grzbietu nosa, suchości skóry, nadmiernego łuszczenia się naskórka, przebarwień, nawracających infekcji skóry i przewodów słuchowych. Mogą pojawiać się też objawy neurologiczne (np. skręt głowy, zaburzenia koordynacji, porażenie krtani). Wśród pozostałych symptomów wymienia się apatię, otępienie, zwiększenie masy ciała, nietolerancję zimna, uogólnione osłabienie, spowolnienie akcji serca, zaburzenia rui, niepłodność.

Diagnostyka polega przede wszystkim na oznaczeniu hormonów tarczycy we krwi zwierzęcia a leczenie obejmuje suplementowanie hormonów tarczycy w postaci tabletek, co musi odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza.

Nadczynność kory nadnerczy (zespół Cushinga)

Choroba wiąże się z obecnością nadmiaru glikokortykosteroidów w organizmie. Wyróżnia się następujące jej formy:

• Przysadkowo – zależną – nadmierne wydzielanie hormonu adrenokortykotropowego przez gruczolaka przysadki i w efekcie obustronny przerost kory nadnerczy
• Nadnerczowo – zależną – aktywne hormonalnie gruczolaki lub gruczolakoraki nadnerczy
• Jatrogenny zespół Cushinga – przyczyną jest długoterminowe leczenie glikokortykosteroidami.

Nadczynność kory nadnerczy to choroba przewlekła, postępująca, zmieniająca nie tylko metabolizm, ale również wygląd i zachowanie zwierzęcia. Chorują najczęściej psy w średnim i starszym wieku. Obraz kliniczny jest bardzo zróżnicowany a wśród objawów, na które powinien zwrócić uwagę właściciel wymienia się:

• wzmożone pragnienie i łaknienie
• zwiększone oddawanie moczu
• obwisły brzuch (wynika z powiększenia wątroby i gromadzenia się tłuszczu w jamie brzusznej oraz z osłabienia mięśni)
• apatia, senność i osłabienie
• miopatia – sztywność kończyn a z czasem zanik mięśni kończyn
• duszność, sapanie
• zmiany dotyczące okrywy włosowej i skóry (wyłysienia, ścieńczenie skóry, odkładanie złogów wapnia w skórze, nadmierna pigmentacja skóry, zaskórniki)
• brak rui, zanik jąder

Diagnozowanie i leczenie choroby są złożone. W celu rozpoznania schorzenia wykonuje się liczne badania (w tym test hamowania niskimi dawkami deksametazonu, test stymulacji ACTH, stosunek kortyzolu do kreatyniny w moczu). Terapia najczęściej ma charakter farmakologiczny (chociaż radykalną metodą leczenia jest postępowanie chirurgiczne).

Choroba Addisona – niedoczynność kory nadnerczy

Niedoczynność kory nadnerczy wiąże się z niedostateczną produkcją kortyzolu lub/ i aldosteronu. Choroba ta występuje rzadko u psów a jeszcze rzadziej u kotów. Diagnozę utrudnia fakt, że choroba postępuje stopniowo, jej nasilenie jest zmienne a objawy bardzo niespecyficzne (osłabienie, depresja, odwodnienie, poliuria, polidypsja, anoreksja, zapaść, często smoliste stolce, bolesność jamy brzusznej, wymioty, bradykardia, obniżona temperatura ciała, niskie ciśnienie, omdlenia), stąd czasami niedoczynność kory nadnerczy określa się mianem „wielkiego naśladowcy”. Co ważne symptomy mogą ujawnić się dopiero w sytuacjach stresowych. Ponadto w przebiegu tej choroby może wystąpić ostry przełom nadnerczowy (gdy zaburzenia elektrolitowe doprowadzą do odwodnienia, przednerkowej azotemii, zaburzeń rytmu serca), który jest stanem zagrożenia życia i wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej.

W diagnostyce niezbędne jest oznaczenie poziomu elektrolitów w szczególności sodu, potasu i chloru. Ostateczne potwierdzenie choroby wymaga wykonania testu stymulacji ACTH.